En genel ifadeyle partilerin iç düzen ve işleyişlerinin demokratik esaslara uygun olması anlamına gelen parti içi demokrasi, siyasi partiler hukukunun en güncel kavramlarından biri olarak ortaya çıkmaktadır. Nitekim günümüzde partiler ile ilgili yapılan her tartışmada partilerin iç düzen ve işleyişlerinin demokratik olmamasından yakınılması ve siyasal düzeyde karşılaşılan sorunların en önemli nedeni olarak parti içi demokrasi eksikliğinin gerekçe gösterilmesi, bu hususun başlı başına bir göstergesi olarak kabul edilebilir.
Bu kadar önem arz eden bir konu olmasına rağmen karşılaştırmalı hukuktan farklı olarak Türk hukukunda yalnızca parti içi demokrasiye özgülenmiş olan eser sayısının nispeten az olması dikkat çekicidir. Gerçekten de, partilerin iç düzen ve işleyişlerinin demokratik esaslara uygunluğu konusu, günümüzde genellikle birkaç sayfaya sıkıştırılarak anlatılmaya çalışılmakta; bu nedenle meseleye tüm hatlarıyla nüfuz edilememektedir. Oysa parti içi demokrasi eksenide ortaya çıkan sorunların çözüme kavuşturulması için asıl yapılması gereken, kavramı tüm yönleriyle ele alıp, farklı çözüm önerileri sunabilen akademik çalışmaların mümkün olduğunca fazla kaleme alınmasıdır.
İşte bu noktada önem arz eden eserlerden birini, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Doktora Programı çerçevesinde 20.11.2014’te, Prof. Dr. İbrahim Ö. Kaboğlu, Prof. Dr. Oktay Uygun, Prof. Dr. Sevtap Yokuş, Prof. Dr. Sultan Tahmazoğlu Üzeltürk ve Doç. Dr. Ekrem Ali Akartürk’ten teşekkül eden jüri önünde savunulan ve oy birliği ile kabul edilen “Parti İçi Demokrasi” isimli doktora tezi oluşturmaktadır.
Yaklaşık üç yıllık bir çalışmanın ürünü olan Yrd. Doç. Dr. Tevfik Sönmez Küçük tarafından kaleme alınan bu çalışma, doktora tezi olarak kabul edilmesinden 5 ay sonra, yani Nisan 2015’te XII Levha Yayıncılık A.Ş.’nin katkısı ile kitaplaştırılmıştır.
Öncelikle ifade etmek gerekir ki, kitap, esas itibariyle doktora tezine dayanmakta olup, sadece belirli kısımları güncelleştirilmiştir.
Üç bölümden oluşan “Parti içi Demokrasi” başlıklı kitabın toplam sayfa sayısı 596’dır. Kaynak olarak kullanılan kitap, makale, mahkeme kararı ve diğer kaynakların sayısı 476 olup, bunların 135’i konuyla ilgili yabancı kaynaklardır (Almanca ve ngilizce). Ayrıca, eserde Türkiye’deki partilerin mevcut üye sayısı, iç düzen ve işleyişlerine ilişkin almış oldukları kararlar veya partilerle ilgili yayınlanmamış mahkeme kararları gibi daha evvel başkaca basılı kaynaklarda belirtilmemiş bilgilere de yer verilmiştir.
Bu bağlamda, “Demokrasi ve Parti İçi Demokrasi” başlığını taşıyan çalışmanın ilk bölümünde öncelikle demokrasi kavramı çoğunluğun iradesinin sınırlandırılması açısından tahlil edilmiştir. Daha sonra, siyasi rejimlerde faaliyette bulunan ve tüzel kişiliğe sahip olan kurumların (örn. dernek, şirketler vb.) iç düzen ve işleyişlerinin demokratik esaslara uygunluğu anlamına gelen kurum içi demokrasi incelenmiştir. Partilerin tanımına ve hukuki mahiyetine ilişkin olarak öne sürülen fikirler de bu çerçevede ele alınmıştır. Konuya ilişkin bu hususlar hakkında bilgi verildikten sonra, parti içi demokrasinin neden önem arz eden bir kavram olduğu, kurucu unsurları ve tarihsel gelişimi kapsamlı olarak incelenerek birinci bölüm sonlandırılmıştır.
Kitabın ikinci bölümü, “Parti İçi Demokrasiyi Etkileyen Faktörler” başlığını taşımakta ve iki kısımdan oluşmaktadır. İlk kısımda parti içi demokrasi kavramını etkileyen hukuki faktörler tahlil edilmiştir. Bu çerçevede, şu hususlar üzerinde durulmuştur: Parti disiplininin, üyelerin yükümlülüklerinin, milletvekili aday tespit usullerinin ve bu aşamada yapılan harcamaların, kadın kotasının, seçim ve hükümet sistemlerinin, siyasi partilerin finansman kaynakları ile bu gelirlerin parti içerisinde dağılımının ve siyasi parti tipolojisinin partilerin iç düzen ve işleyişlerinin demokratik esaslara uygunluğunu ne yönde etkilediğinin karşılaştırmalı hukukta yer alan örnekler ekseninde tayin edilmesi. Hukuki faktörler mercek altına alındıktan sonra hukuk ötesi faktörlerin parti içi demokrasi üzerindeki etkisi incelenmiştir. Bu kapsamda, siyasal kültürün, parti içi iktidarın kişiselleşmesine yol açan nedenlerin, toplumun iktisadi yapısı ve parti içi irade oluşumu açısından internetin parti içi demokrasiyi nasıl etkilediği tespit edilmiştir.
Nihayet, çalışmanın üçüncü bölümü, “Türkiye’de Parti İçi Demokrasiye İlişkin Sorunlar ve Çözüm Önerileri” başlığını taşımaktadır. Bu noktada, ilk iki bölümde aktarılan hususlar ışığında Türkiye’deki partilerin örgütlenmesine, parti içi seçimlere, üyelik hukukuna, disiplin yargılamasına, milletvekili aday tespit yöntemine, yargısal denetim alanına, partilerin finansmanına ve mevcut seçim sistemine ilişkin sorunlar üzerinde durulmuştur. Daha sonra Türk toplumunun demokratik kültür bilinci, siyasal yozlaşma kavramı, Türk partilerinin yapısal sorunları gibi hukuk ötesi faktörler tahlil edilmiştir. Çalışmanın son kısmında ise, Türkiye’de parti içi demokrasinin gerçekleşmesi için atılması gereken adımlar ortaya konarak, mevcut sorunlara somut çözüm önerileri üretilmeye çalışılmıştır.
Kısacası, “Parti İçi Demokrasi” isimli bu kitabın, gerek kaynakçasının genişliği gerekse ileri sürdüğü somut çözüm önerileri dikkate alındığında, Türkiye’nin en önemli sorunlarından biri olan parti içi demokrasi sorununun çözümüne katkı sağlayacağı savunulabilir.