Türkiye’de çok partili dönemde kurulan koalisyonlar genel olarak incelediğinde, çok partili dönemde 13 koalisyon hükümeti kurulmuş ve bu sürede toplam 11 genel seçim yapılmış olduğu saptanmaktadır. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ve Doğru Yol Partisi (DYP) beş (5), Adalet Partisi (AP) dört (4), Milli Selamet Partisi (MSP) üç (3), Bağımsızlar iki (2), Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ve Anavatan Partisi (ANAP) iki (2), Yeni Türkiye Partisi (YTP), Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CKMP), Refah Partisi (RP), Demokratik Sol Parti (DSP), Cumhuriyetçi Güven Partisi (CGP), Demokrat Türkiye Partisi (DTP) ise bir (1) kere koalisyon ortağı olmuştur. Koalisyonların sonucunda yapılan genel seçim sonuçlarına göre oy değişimlerine bakıldığında şunlar saptanmaktadır:;
- 20 Kasım 1961 – 25 Haziran 1962 tarihleri arasında CHP – AP koalisyonu 8 ay sürmüştür. Koalisyonun büyük ortağı CHP olup 1961 genel seçimlerindeki %36,7 olan oy oranı 1965 genel seçimlerinde %28,7’ye düşmüştür. Koalisyonun küçük ortağı AP’nin ise 1961’de %34,8 olan oy oranı %52,9’a yükselmiştir. Ancak aynı partinin oy oranları daha sonra 1969’da %46,6’ya, 1973’de ise %29,8’e düşmüştür.
- 25 Haziran 1962 – 25 Aralık 1963 tarihleri arasında CHP – CKMP – YTP – Bağımsızlar Koalisyonu 19 ay sürmüştür. Koalisyonun büyük ortağı yine CHP’dir. CHP’nin 1965’de %28,7’ye inen oy oranı 1969’da %27,4’e düşmüş, 1973’de ise %33,3’e yükselmiştir. Koalisyonun ikinci büyük ortağı CKMP’nin 1961’de %14 olan oy oranı, 1965’de %2,2 ye düşmüştür. Koalisyonun üçüncü büyük ortağı YTP’nin 1961’de %13,7 olan oy oranı 1965 genel seçimlerinde %3,7’ye, 1969’da ise %2,2’ye düşmüştür. Bağımsızların 1961 yılındaki %0,8 düzeyindeki oy oranı 1965’de %3,2’ye, 1969’da %5,6’ya yükselmiş, 1973’de ise %2,8’e düşmüştür.
- 15 Nisan 1973 – 26 Ocak 1974 tarihleri arasında AP ile CGP koalisyonu 10 ay sürmüştür. Koalisyonun büyük ortağı AP olup 1973’de %29,8 olan oy oranı 1977’de %36,9’a yükselmiştir. Bu koalisyon sonucunda küçük ortak CGP’nin 1973’deki %5,3’lük oy oranı 1977’de %1,9’a düşmüştür.
- 26 Ocak 1974 – 17 Kasım 1974 tarihleri arasında CHP ile MSP arasındaki koalisyon 11 ay sürmüştür. Koalisyonun büyük ortağı CHP olup küçük ortağı ise MSP’dir. 1973’de CHP’nin %33,3’lük oy oranı 1977’de %41,4 e yükselmiştir. Koalisyonun küçük ortağı MSP’nin 1973’de %11,8 olan oy oranı ise 1977’de %8,6’ya düşmüştür.
- 31 Mart 1975 – 21 Haziran 1977 tarihleri arasında AP, CGP, MSP ile MHP arasında koalisyon 28 ay sürmüştür. Koalisyonun büyük ortağı AP olup, 1973’de %29,8 olan oy oranı, 1977 seçimlerinde %36,9’a yükselmiştir. Koalisyonun ikinci büyük ortağı MSP’nin 1973’deki 11,8 olan oy oranı 1977’de %8,6’ya düşmüştür. Koalisyonun üçüncü ortağı CGP’nin ise 1973’de %5,3 olarak gerçekleşen oy oranı 1977’de %1,9’a düşmüştür. Koalisyonun en küçük ortağı MHP’nin oy oranı ise 1973’de %3,4 iken 1977 seçimlerinde %6,4’e yükselmiştir.
- 21 Temmuz 1977 – 5 Ocak 1978 tarihleri arasında AP, MSP, MHP koalisyonu 6 ay sürmüştür. AP koalisyonun büyük ortağı olup 1977’de %36,9 oy almışsa da 16 Ekim 1981 tarihinde resmen feshedilmesi nedeni ile 1983 genel seçimlerine girmemiştir. Benzer biçimde, MSP ve MHP 1977’de sırayla %8,6 ve %6,4 oy almış, 1983 seçimlerine girememiştir. (AP, MSP, MHP, CHP 12 Eylül askeri yönetimi tarafından 16 Ekim 1981’de kapatılmıştır.)
- 5 Ocak 1978 – 12 Kasım 1979 tarihleri arasında CHP ile Bağımsızlar koalisyonu 23 ay sürmüştür. Koalisyonun büyük ortağı, CHP’nin 1977’deki oy oranı %41,4’tür. CHP, 12 Eylül askeri yönetimi tarafından 1981 yılında kapatılmıştır. Bağımsızların 1977’deki oy oranı ise %2,5 iken 1983’de %1,1’e düşmüştür.
- 20 Kasım 1991 – 16 Mayıs 1993 ve 25 Haziran 1993 – 5 Ekim 1995 tarihleri arasında iki defa kurulan DYP – SHP koalisyonlarının ilki 19 ay, ikincisi ise 29 ay sürmüştür. Birlikte düşünüldüğünde en uzun süren koalisyondur. Koalisyonların büyük ortağı DYP’nin 1991’deki oy oranı %27 iken 1995’de %19,2’ye düşmüştür. SHP’nin 1991’de %20,8 oy oranı ise (18 Şubat 1995’te CHP ile birleşmiş) 1995’de CHP olarak %10,7’ye düşmüştür.
- 30 Ekim 1995 – 6 Mart 1996 arasında CHP ile DYP arasında kurulmuş koalisyon 4 ay sürmüştür. Koalisyonun büyük ortağı DYP olup 1995’de %9,2 olan oy oranı 1999 da %12’ye düşmüştür. Koalisyonun diğer ortağı CHP’nin 1995 deki %10,7’lik oy oranı ise 1999’da %8,7’ye düşerek baraj altında kalmıştır.
- 6 Mart 1996 – 28 Haziran 1996 tarihleri arasında DYP, ANAP koalisyonu 4 ay sürmüştür. Koalisyonun büyük ortağı ANAP olup, 1995’deki %19,7’lik oy oranı 1999’da %13,2’ye düşmüştür. DYP’nin ise 1995’deki oy oranı %19,2 iken 1999’da %12’ye düşmüştür.
- 28 Haziran 1996 – 30 Haziran 1997 yılları arasında DYP, RP koalisyonu 13 ay sürmüştür. Koalisyonun büyük ortağı olan RP 1995’de %21,4 oranında oy almış, parti kapanmış, “devamı” olan Fazilet Partisi (FP) ise 1999’da %15,4 oranında oy almıştır. DYP ise 1995’de %19,2 oranında oy almışken 1999’da ise %12 oranına düşmüştür.
- 30 Haziran 1997 – 11 Ocak 1999 yılları arasında ANAP, DSP ve DTP arasında kurulu koalisyon 20 ay sürmüştür. Koalisyonun büyük ortağı ANAP’ın 1995’de %19,7 olan oy boranı 1999’da %13,2’ye düşmüş, koalisyonun ikinci büyük ortağı DSP’nin 1995’deki %14,6 olan oy oranı 1999 yılında %22,2’ye yükselmiştir. (DTP, DYP’den ayrılan milletvekilleri tarafından kurulmuş ve ilgili dönemde koalisyon ortağı olmuştur.)
1946 yılında çok partili siyasal hayata geçilmesinden günümüze kadar geçen 69 yılın 16’sı koalisyonla yönetilmiştir. Diğer 53 yıla tek parti yönetimi hakim olmuştur. Koalisyonlar 9 kere iki parti arasında kurulurken, 4 kere ikiden fazla parti arasında kurulmuştur. En uzun 29 ay, en kısa 4 ay, ortalama ise 15 ay sürmüştür. 3 kere koalisyonun tüm ortakları sağ partiler iken, 9 kere sağ ve sol partiler birlikte koalisyon kurmuş, 1 kere CHP ile bağımsızlar koalisyon kurmuştur. En uzun süreli koalisyonlar sağ ve sol partilerin birlikte kurduğu koalisyonlar olmuştur. Türkiye, 16 koalisyon yılının 12 yılında sağ ve sol partilerin koalisyonu ile sadece 2 yılında sağ partilerin kurduğu koalisyonlarla yönetilmiştir.
Koalisyonun büyük ortağı 8 defa sağ parti olurken, 4 defa sol parti olmuştur. Büyük ortakta, sol partilerde oy artışı 1977’de en çok %8,1 iken, (CHP’nin 1977’deki 41,4 oyu ile 1981’de kapatılması nedeniyle oy kaybı tespit edilememekle birlikte) en düşük ise 1965’te %1,3’dür. Sağ partilerde en önemli oy artışı 1977’de %7,1 iken en yüksek oy kaybı ise 1995’te %7,8 ile 1999’da %6 puan arasındadır. Büyük ortakta sol partinin daha fazla oy kaybettiği görülmektedir.
İkili koalisyonlarda, koalisyonun küçük ortağı 4 kere sol parti olurken, 8 kere sağ parti olmuştur. Sol partilerin oy kaybı en yüksek 1995’te %10,1 iken sağ partilerin oy kaybı en çok 1999’da %7,2’dir. Dolayısıyla küçük ortaklarda sol partiler daha fazla oy kaybetmiştir. Sağ partilerde ikili koalisyonda küçük ortak olmak AP’ye 1965’de %18,1 oy artışı getirmiştir.
İkiden fazla parti ile kurulan çok partili koalisyonlarda, ikinci büyük parti 3 kere sol, 1 kere sağ parti olmuş, sağ parti en çok 1965’de %11,8 oy kaybederken, sol parti 1999’da %7,6 oy arttırmıştır. Üçüncü büyük ortak hep sağ parti olmuş ve en az 1977’de %3,4, en çok da %10 oy kaybetmiştir. Dördüncü büyük ortak ise bir kere sağ, bir kere sol parti olmuş ve ikisi de oylarını 1965’de %2,4, 1977’de %3 puan arttırmıştır.
Bu analizden de görüldüğü gibi koalisyonun büyük ortağı çoğunlukla sağ partiler olmuştur. Büyük ortakta da küçük ortakta da sol partiler daha fazla oy kaybetmiş, üçüncü partilerde ise sağ parti oy kaybederken sol parti arttırmıştır. Toplamda ortalamalara da bakıldığında, sağ partiler de sol partiler de koalisyonlar sonucunda oy kaybetmiştir. Sağ partiler ortalama %2,5 puan oy kaybederken, sol partiler ise ortalama %2,2 kaybetmiştir. Koalisyonlar çoğunlukla sağ ve sol partilerle ve ikili olarak kurulmuş ve sağ ve sol partilerin birlikte kurduğu koalisyonlar daha uzun sürmüştür.
Filiz Aydın Koç,
İstatistikçi/ Seçim Analisti,
filizaydinkoc@gmail.com