Genel değerlendirme
31 Mart 2019 Mahalli İdareler Genel Seçimleri, 2002 yılından bu yana AK Partinin seçimlerdeki kesintisiz üstünlüğüne son veren ve İstanbul ile Ankara’nın 25 yıl sonra yeniden CHP’nin yönetimine geçmesini sağlayan çok önemli bir seçim oldu. Bu seçimin, Türkiye’nin geleceğinin şekillenmesinde, bir kırılma noktası, bir kavşak noktası olarak pek çok sonuç yaratacağı kesindir. Türkiye’de, bir dönem bitmiş ve artık yeni bir dönem başlamıştır.
Bu seçimin siyasal sonuçlarını anlamak ve analiz etmek oldukça önemlidir. Ancak bu yazıda, seçimin oy değişimleri açısından kısa bir değerlendirmesini yapmaya çalışacağız.
31 Mart seçimleri, 24 Haziran 2018 Genel Seçimleri gibi partilerin ittifak yaparak girdikleri bir seçim oldu. Cumhur İttifakı (AK Parti ve MHP) ve Millet İttifakı (CHP, İYİ Parti, SP) işbirliklerini devam ettirdiler. Farklı olarak, önceki seçimde hem ittifaka hem de ittifakta yer alan partilere ayrı oy verilirken, bu seçimde seçim çevrelerinde ortak aday gösterildi; yasal bir ittifak yerine fiili bir ittifak uygulandı.
İllere göre kurulan ittifaklar
Cumhur İttifakı 30 büyükşehirin 3’ünde (Adana, Manisa, Mersin) MHP’li aday gösterirken kalan 27 büyükşehirde AK Partili aday gösterdi. Kalan 51 ilde ise AK Parti 47 ilde aday gösterirken, MHP 34 ilde aday gösterdi. AK Parti ve MHP’nin birlikte aday çıkardığı il sayısı ise 30’dur. Millet ittifakı ise; 13 büyükşehirde İyi Partili aday gösterirken kalan 17 büyükşehirde CHP’li aday gösterdi. Kalan 51 ili 38’inde CHP, 29’unda İyi Parti aday gösterirken birlikte aday gösterdikleri il sayısı 16’dır. HDP ise; üç büyükşehirde aday göstermeksizin sadece 13 büyükşehirde aday gösterdi. 51 ilin ise 17’ sinde aday gösterdi.
Bu tabloda, partilerin oy değişimlerini anlamak mümkün değil, o nedenle, seçim sonuçlarını, ittifak oyları üzerinden okumak gerekir.
Genel değerlendirme
31 Mart 2019 Mahalli İdareler Genel Seçimleri, 2002 yılından bu yana AK Partinin seçimlerdeki kesintisiz üstünlüğüne son veren ve İstanbul ile Ankara’nın 25 yıl sonra yeniden CHP’nin yönetimine geçmesini sağlayan çok önemli bir seçim oldu. Bu seçimin, Türkiye’nin geleceğinin şekillenmesinde, bir kırılma noktası, bir kavşak noktası olarak pek çok sonuç yaratacağı kesindir. Türkiye’de, bir dönem bitmiş ve artık yeni bir dönem başlamıştır.
Bu seçimin siyasal sonuçlarını anlamak ve analiz etmek oldukça önemlidir. Ancak bu yazıda, seçimin oy değişimleri açısından kısa bir değerlendirmesini yapmaya çalışacağız.
31 Mart seçimleri, 24 Haziran 2018 Genel Seçimleri gibi partilerin ittifak yaparak girdikleri bir seçim oldu. Cumhur İttifakı (AK Parti ve MHP) ve Millet İttifakı (CHP, İYİ Parti, SP) işbirliklerini devam ettirdiler. Farklı olarak, önceki seçimde hem ittifaka hem de ittifakta yer alan partilere ayrı oy verilirken, bu seçimde seçim çevrelerinde ortak aday gösterildi; yasal bir ittifak yerine fiili bir ittifak uygulandı.
İllere göre kurulan ittifaklar
Cumhur İttifakı 30 büyükşehirin 3’ünde (Adana, Manisa, Mersin) MHP’li aday gösterirken kalan 27 büyükşehirde AK Partili aday gösterdi. Kalan 51 ilde ise AK Parti 47 ilde aday gösterirken, MHP 34 ilde aday gösterdi. AK Parti ve MHP’nin birlikte aday çıkardığı il sayısı ise 30’dur. Millet ittifakı ise; 13 büyükşehirde İyi Partili aday gösterirken kalan 17 büyükşehirde CHP’li aday gösterdi. Kalan 51 ili 38’inde CHP, 29’unda İyi Parti aday gösterirken birlikte aday gösterdikleri il sayısı 16’dır. HDP ise; üç büyükşehirde aday göstermeksizin sadece 13 büyükşehirde aday gösterdi. 51 ilin ise 17’ sinde aday gösterdi.
Bu tabloda, partilerin oy değişimlerini anlamak mümkün değil, o nedenle, seçim sonuçlarını, ittifak oyları üzerinden okumak gerekir.
AK Parti ve MHP oylarına birlikte bakıldığında, 31 Mart’ta alınan oy oranının 24 Haziran seçimlerinde alınan oylara paralellik gösterdiği görülebilir. Cumhur İttifakının oyundan 2 puan, R. T. Erdoğan’ın oyundan 1 puan daha düşük olduğu görülüyor.
Bu sonuçlara göre, toplam oylar açısından görülen bu iki puanlık düşüşün, MHP oyundan ya da AKP oyundan olduğuna bu genel tabloda karar verilemez. Ancak bir düşüş olmakla birlikte, kritik bir düşüşün olmadığını söylemek mümkündür.
Diğer partilerin oylarına bakıldığında, 24 Haziranda ittifak oyu olarak toplamda %33,95 oy alan Millet İttifakının %37,57 ile oyunu artırdığını düşünülebilir. Ancak, HDP’nin oyundaki dramatik düşüş, bu yükselişin açıklaması olarak görülüyor. HDP’nin seçim öncesinde ifade ettiği gibi, aday göstermedikleri illerde, muhalefet adaylarını desteklemeleri sonuç vermiş olarak görünmektedir.
Bunun yanında, seçime katılım oranının, bir önceki seçime göre, 2-3 puan düşmüş olması da, (seçime katılım oranları 2004 %76; 2009 %85; 2014 %89; 2018 %86,2; 2019 %84,6) HDP seçmeninin belli kesiminin sandığa gitmemiş olabileceği varsayımını oluşturabilir.
Sonuç olarak sonuçlara genel düzeyde bakıldığında, partilerin ve tabanlarının genel oy eğilimlerinin devam ettiği, bu seçim sonucunu belirleyenin, kurulan ittifakların matematiğinin işlemesi ve partilerin izledikleri seçim stratejileri olduğu söylenebilir.
Sayılar düzleminde nicelik olarak pek bir değişiklik olmamakla birlikte, ortaya çıkan yeni niteliksel durum, Türkiye’deki yeni statükonun aşılması için yeni fırsatlar doğurmalı ve sosyal demokrat anlayışın hakim olduğu ve seçmenin ilgisinin çekilebildiği politik açılımlara dönüşebilmelidir.
31 Mart’ın rakamları
Ülke genelinde kayıtlı 57.093.410 seçmenden 48.340.184’ü oy kullandı (Katılım %84,7) ve 46.431.717 oy geçerli sayıldı. Ancak İstanbul başta olmak üzere halen bazı illerde seçim sonuçları kesinleşmedi. Katılım, %85 ile 2014 seçimlerine göre daha düşük katılımla gerçekleşti (2004; %76, 2009; %85 2014; %89)
Bu seçimde geçersiz oyların fazlalığı tartışılıyor olsa da toplamda 1.908.467 (%3,9) oy geçersiz sayıldı. Geçmiş yerel seçimlerdeki geçersiz oy oranlarına bakıldığında ise (2014’te %4,3, 2009’da %3,5, 2004’te %3,9, 1999’da %5) olduğu görüldüğünde dört seçim ortalamasından daha düşük olduğu görülmektedir.
Kazanılan belediyeler
AK Parti 2014’te kazandığı 18 büyükşehir belediyesinin 3’ünü kaybederek (İstanbul, Ankara, Antalya) 15 büyükşehir belediyesi kazandı. 30 İl belediyesinin ise 6’sının kaybederek 24 il belediyesine düştü.
- CHP 2014’te kazandığı 6 büyükşehir belediyesine ilave olarak 5 büyükşehir belediyesi (İstanbul, Ankara, Antalya, Adana, Mersin) daha kazanarak toplam 11 büyükşehir belediyesi kazandı. İl belediyesi olarak ise 8’den 10’a yükseldi.
- MHP 2014’te 3 büyükşehir belediyesine (Adana, Mersin, Manisa) sahip iken 31 Mart’ta sadece bir büyükşehir belediyesi (Manisa) kazanabildi. İl belediyesi olarak ise 5’ten 10’a yükseldi.
- HDP ise son iki seçimde de 3 büyükşehir belediyesi (Diyarbakır, Mardin, Van) kazandı. İl belediyesi olarak ise 8’den 5’e düştü.
- İyi Parti ne büyükşehir belediyesi ne de il belediyesi kazanabildi.
Sonuca baktığımızda Cumhur ittifakının kazananının MHP, Millet İttifakının kazananının ise CHP olduğu görülürken, HDP’nin de önemli kayba uğradığı söylenebilir.
Katılımın en yüksek olduğu büyükşehirlere bakarsak; Manisa (%88,5) Denizli (%88,2) Kahramanmaraş (%86,9) Balıkesir (%86,7) Sakarya (%86,6) iken; en düşük olduğu illerse ağırlıklı doğu ve güney doğu bölgesi illeri olan Van (%78,4), Diyarbakır (%78,6), Gaziantep (%78,7), Mardin (%80,6), Erzurum (%81,4) illeridir. 30 büyükşehrin ortalama katılımı ise %84,4 ile ülke katılımına çok yakın bir orandadır.
Geçersiz oyların en yüksek ve en düşük olduğu büyükşehirler, eğitim seviyesinin düşük ve yüksek olduğu illere göre paralellik göstermektedir. Şöyle ki; en yüksek geçersiz oyların bulunduğu iller Gaziantep (%5,4), Erzurum (%5,4), Şanlıurfa (%5,3), Mardin (%5,2), Kahramanmaraş (%5,1) illeri iken en düşük olduğu iller ise; Eskişehir birinci sırada (%2,7), ikinci Tekirdağ (%2,8), üçüncü Hatay (%2,8), İzmir (%2,9), Ankara (%3) olarak devam etmektedir.
2014’de 30 Büyükşehirde toplam geçersiz oy sayısı 1.527.252 (%4,2) iken 31 Martta bu oran daha düşmüş, 1.438.268 (%3,8) oranında gerçekleşmiştir.
AK Parti ve MHP oylarına birlikte bakıldığında, 31 Mart’ta alınan oy oranının 24 Haziran seçimlerinde alınan oylara paralellik gösterdiği görülebilir. Cumhur İttifakının oyundan 2 puan, R. T. Erdoğan’ın oyundan 1 puan daha düşük olduğu görülüyor.
Bu sonuçlara göre, toplam oylar açısından görülen bu iki puanlık düşüşün, MHP oyundan ya da AKP oyundan olduğuna bu genel tabloda karar verilemez. Ancak bir düşüş olmakla birlikte, kritik bir düşüşün olmadığını söylemek mümkündür.
Diğer partilerin oylarına bakıldığında, 24 Haziranda ittifak oyu olarak toplamda %33,95 oy alan Millet İttifakının %37,57 ile oyunu artırdığını düşünülebilir. Ancak, HDP’nin oyundaki dramatik düşüş, bu yükselişin açıklaması olarak görülüyor. HDP’nin seçim öncesinde ifade ettiği gibi, aday göstermedikleri illerde, muhalefet adaylarını desteklemeleri sonuç vermiş olarak görünmektedir.
Bunun yanında, seçime katılım oranının, bir önceki seçime göre, 2-3 puan düşmüş olması da, (seçime katılım oranları 2004 %76; 2009 %85; 2014 %89; 2018 %86,2; 2019 %84,6) HDP seçmeninin belli kesiminin sandığa gitmemiş olabileceği varsayımını oluşturabilir.
Sonuç olarak sonuçlara genel düzeyde bakıldığında, partilerin ve tabanlarının genel oy eğilimlerinin devam ettiği, bu seçim sonucunu belirleyenin, kurulan ittifakların matematiğinin işlemesi ve partilerin izledikleri seçim stratejileri olduğu söylenebilir.
Sayılar düzleminde nicelik olarak pek bir değişiklik olmamakla birlikte, ortaya çıkan yeni niteliksel durum, Türkiye’deki yeni statükonun aşılması için yeni fırsatlar doğurmalı ve sosyal demokrat anlayışın hakim olduğu ve seçmenin ilgisinin çekilebildiği politik açılımlara dönüşebilmelidir.
31 Mart’ın rakamları
Ülke genelinde kayıtlı 57.093.410 seçmenden 48.340.184’ü oy kullandı (Katılım %84,7) ve 46.431.717 oy geçerli sayıldı. Ancak İstanbul başta olmak üzere halen bazı illerde seçim sonuçları kesinleşmedi. Katılım, %85 ile 2014 seçimlerine göre daha düşük katılımla gerçekleşti (2004; %76, 2009; %85 2014; %89)
Bu seçimde geçersiz oyların fazlalığı tartışılıyor olsa da toplamda 1.908.467 (%3,9) oy geçersiz sayıldı. Geçmiş yerel seçimlerdeki geçersiz oy oranlarına bakıldığında ise (2014’te %4,3, 2009’da %3,5, 2004’te %3,9, 1999’da %5) olduğu görüldüğünde dört seçim ortalamasından daha düşük olduğu görülmektedir.
Kazanılan belediyeler
AK Parti 2014’te kazandığı 18 büyükşehir belediyesinin 3’ünü kaybederek (İstanbul, Ankara, Antalya) 15 büyükşehir belediyesi kazandı. 30 İl belediyesinin ise 6’sının kaybederek 24 il belediyesine düştü.
- CHP 2014’te kazandığı 6 büyükşehir belediyesine ilave olarak 5 büyükşehir belediyesi (İstanbul, Ankara, Antalya, Adana, Mersin) daha kazanarak toplam 11 büyükşehir belediyesi kazandı. İl belediyesi olarak ise 8’den 10’a yükseldi.
- MHP 2014’te 3 büyükşehir belediyesine (Adana, Mersin, Manisa) sahip iken 31 Mart’ta sadece bir büyükşehir belediyesi (Manisa) kazanabildi. İl belediyesi olarak ise 5’ten 10’a yükseldi.
- HDP ise son iki seçimde de 3 büyükşehir belediyesi (Diyarbakır, Mardin, Van) kazandı. İl belediyesi olarak ise 8’den 5’e düştü.
- İyi Parti ne büyükşehir belediyesi ne de il belediyesi kazanabildi.
Sonuca baktığımızda Cumhur ittifakının kazananının MHP, Millet İttifakının kazananının ise CHP olduğu görülürken, HDP’nin de önemli kayba uğradığı söylenebilir.
Katılımın en yüksek olduğu büyükşehirlere bakarsak; Manisa (%88,5) Denizli (%88,2) Kahramanmaraş (%86,9) Balıkesir (%86,7) Sakarya (%86,6) iken; en düşük olduğu illerse ağırlıklı doğu ve güney doğu bölgesi illeri olan Van (%78,4), Diyarbakır (%78,6), Gaziantep (%78,7), Mardin (%80,6), Erzurum (%81,4) illeridir. 30 büyükşehrin ortalama katılımı ise %84,4 ile ülke katılımına çok yakın bir orandadır.
Geçersiz oyların en yüksek ve en düşük olduğu büyükşehirler, eğitim seviyesinin düşük ve yüksek olduğu illere göre paralellik göstermektedir. Şöyle ki; en yüksek geçersiz oyların bulunduğu iller Gaziantep (%5,4), Erzurum (%5,4), Şanlıurfa (%5,3), Mardin (%5,2), Kahramanmaraş (%5,1) illeri iken en düşük olduğu iller ise; Eskişehir birinci sırada (%2,7), ikinci Tekirdağ (%2,8), üçüncü Hatay (%2,8), İzmir (%2,9), Ankara (%3) olarak devam etmektedir.
2014’de 30 Büyükşehirde toplam geçersiz oy sayısı 1.527.252 (%4,2) iken 31 Martta bu oran daha düşmüş, 1.438.268 (%3,8) oranında gerçekleşmiştir.
*Filiz AYDIN KOÇ
Seçim Analisti
filizaydinkoc@gmail.com