Filiz Aydın Koç – 16 Nisan 2017 Referandumu’na İlişkin Bazı Sonuçlar

Anayasa ve sistem değişikliği oylanan, “16 Nisan 2017 Referandumu” %51,4 ile “Evet” lehine sonuçlandı. “Evet- Hayır” arasındaki fark %2,8 olarak gerçekleşti.

Ancak, YSK tarafından seçim sürecinde, yasaya aykırı olmasına rağmen, mühürsüz oy pusulası ve zarflarının geçerli sayılacağı yolundaki kararı, başa baş tamamlanan seçim sonucu üzerinde büyük şaibe yaratmıştır. Alınan bu karara yönelik tartışma ve yasal itirazlar halen sürmektedir. Burada, YSK’nın açıkladığı seçim sonuçları baz alınarak bir değerlendirme yapılmaktadır.

16 Nisan referandumunun künyesi

“Evet” ve “Hayır” oylarının yerel yönetimlere göre dağılımına baktığımızda;

Katılım arttı

• Katılım %85,4 ile 2007 (%67,5) ve 2010 (%73,7) referandumları oldukça geçmiş ve 2010 referandumuna göre yaklaşık 12 puan artmıştır.
• Yüksek “Evet” çıkan illerde katılım oranının, ülke geneli katılımının üzerinde katılım oranları görüyoruz. Bu da, “Evet” oyu veren seçmenin sandığa konsolide olduğunu göstermektedir.
• Doğu illerindeki katılımın da oldukça arttığını görüyoruz. Kuzey, Güney ve Orta Anadolu’daki 24 ilin 2007 referandumu katılım ortalaması %62, 2010 referandumun katılım ortalaması %69 iken 16 Nisan’da bu yaklaşık 12 puan yükselerek %81,6’lara yükselmiştir.

Geçersiz oylar azaldı

Geçersiz oy sayılarında son 2 referanduma göre artış olmamıştır (%1,74). (2007’de %2,3, 2010’da %1,9).

• “Evet” oy oranı 2007’ye göre 17,5; 2010’a göre 6,5 puan azalmıştır.
• 1 Kasım 2015 seçimlerine göre AKP+ MHP: %61,4 iken “Evet” oyu bu toplamdan 9,9 puan daha düşük çıkmıştır. (AKP; %49,5 CHP; %25,32, MHP; %11,9 HDP; %10,76)
• 10 Ağustos 2014 Cumhurbaşkanlığı seçimlerine göre “Evet” oyları Erdoğan’ın oy oranından 0,38 puan daha düşüktür. (R.T. Erdoğan %51,79)
• Hem 2007 hem de 2010 referandumlarına göre tüm bölgelerde (2007 referandumuna göre ortama %17,5, 2010 referandumuna göre ortalama %8,6 oranında) “Evet” oyu azalmıştır.
• “Evet” oyunun “en çok azaldığı” bölgeler, 2007,2010 referandumlarına göre 36-40 puan ile Güneydoğu Anadolu ve 28-32 puan ile Orta Doğu Anadolu bölgeleridir.
• “Evet” oyunun “en az azaldığı” bölgeler ise 1,3 puan ile Akdeniz,1,7 puan ile Batı Karadeniz bölgeleridir. Diğer bölgeler ise; 2 puan ile Doğu Karadeniz ve Doğu Marmara olarak devam etmektedir.
• Doğu illerinde (24 il) 2007 referandumunda ortalama “Evet” oyu %85 iken, 2010’da %80,4’e, 16 Nisan’da ise bu oran yaklaşık 28 puanlık keskin bir düşüş ile %52,6’ya düşmüştür.
• 2017 referandumunda, 2007 referandumuna göre 81 ilin tamamında oy kaybı yaşanmıştır. Ortalama 18 puan oy kaybı vardır.
• 2010 referandumuna göre ise Tunceli, Bartın, Sakarya, Kastamonu, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Osmaniye İlleri hariç 73 ilde “Evet” oy kaybı yaşamıştır.
• En çok oy kaybı Doğu ve Güney Doğu Anadolu bölgesi illeridir. Bu illerdeki oy kaybı 32 (2010)-37 (2007) puan arasındadır.
• Toplam 34 ilde ise; 1 Kasım’da CHP+HDP+ MHP’nin aldığı oydan daha düşük oranda “Hayır” çıkarken,  47 ilde ise 1 Kasım’da CHP+HDP+ MHP’nin aldığı oydan daha yüksek oranda  “Hayır” çıkmıştır. Bu sonuç; 47 ilde AKP ve diğer parti seçmenlerinden de “Hayır” oyu verildiğini ifade ederken; 34 ilde de MHP ve HDP seçmenlerinin  “Evet” oyu verdiğini ifade etmektedir.

Oy geçişleri

16 Nisan 2017’de “Evet” oyu sayısı, AKP’nin 1 Kasım 2015 Genel Seçimlerindeki (23.681.926) oyundan 1.919.824 oy, 7 Haziran 2015 Genel seçimlerindeki oyundan ise (18.867.411) 6.734.339 oy daha fazla gerçekleşti. 7 Haziran Genel Seçimlerindeki oy sayılarını AKP’nin taban oy kabul ettiğimizde; “Evet” cephesinin oylarının yaklaşık 10,5 puanının MHP+Kürt oyları+ SP+BBP+ Diğer partilerden geldiği ifade edilebilir.

İstanbul, Batı Marmara bölgeleri hariç diğer bölgelerde “Evet” oy oranı AKP’nin 7 Haziran ve 1 Kasım’da aldığı oy oranından daha yüksektir. Bu iki bölge dışında “Evet” oylarına AKP seçmeni dışında diğer parti seçmenlerinden kayma olduğu görülmektedir.  7 Haziran’daki AKP oyunu (%40,9) partinin taban oyu kabul ettiğimizde AKP seçmeninin tamamına yakınının “Evet” dediği varsayımı altında; yaklaşık %5,5 (yaklaşık 3,5 milyon) MHP’den, %2,2 (yaklaşık 1,5 milyon) HDP-Kürtlerden, diğer partilerden ise %2,8 (1,8 milyon) oranında “EVET” oyu verildiği hesaplanmıştır.

2.972.676 olan kayıtlı yurtdışı seçmenin 1.424.279’u oy kullanmış, geçersiz oy sayısı 16.624 (%1,2) olarak gerçekleşmiştir. 1 Kasım’da Katılım %44,8 iken 3 puan artarak %47,9’a yükselmiştir. Yurtdışı oyun, yurtiçi oya katkısı yaklaşık 3 puan olarak gerçekleşerek; Evet’e %1,7, Hayır’a %1,2 katkı sağlarken net etki %0,5 puan olmuştur.

CHP’li belediyelerde referandum sonuçları

30 Mart 2014 Yerel Seçimlerinde 6 büyükşehir, 7 merkez, 158 ilçe, 61 belde belediyesi ile toplam 232 belediyeyi CHP’li adaylar kazanmıştı.

• CHP’li 13 “büyükşehir ve merkez” belediyelerdeki “Hayır” oylarının ortalamalarına karşılaştırmalı bakıldığında; 2007 Referandumunda “Hayır” oranı %46,7 iken, bu oran 2010 Referandumunda %57,7’ye yükselmiş, 2017 Referandumunda ise daha da yükselerek %62,6’ya çıkmıştır.
• En yüksek “Hayır” Edirne-Merkez Belediyesinden, en düşük “Hayır” ise Giresun-Merkez belediyesinden çıkmıştır.
• Azalan ve artan “Hayır” oranlarına baktığımızda ise; Kırklareli-Merkez ilçede 2010’da daha yüksek (%74,4) “Hayır” çıkarken, 2017’de “Hayır” oranı %66,9’a düşmüştür.
• Tekirdağ-Büyükşehir Belediyesinde yine 2010’da %65,3 olan “Hayır” oranı 2017’de %61,1’e düşmüştür.
• En yüksek “Hayır” oranı artışı Sinop-Merkez belediye sınırları içinde gerçekleşmiştir.
• CHP’li belediyelerde 2010’a göre ortalama 5 puan, 2007 referandumuna göre ise 16 puan “Hayır” oranında artış görülmektedir.
• CHP’li İlçe Belediyeleri: 16 Nisan 2017 referandumunda 158 CHP’li İlçe belediyesinin 30’unda “Evet” (%19) çıkması dikkat çekicidir. Kalan 128 ilçe belediyesinde “Hayır” çıkmıştır.
• “Evet” çıkan 30 ilçe belediyesinden 20 tanesinde, 2014 Yerel Seçimlerine göre daha düşük oranda “Hayır” çıkarken, 10 ilçe belediyesinde ise yerel seçimlerdeki oy oranına göre, daha yüksek “Hayır” oy oranı çıksa da sonucu değiştirememiştir.
• 158 ilçe belediyesinde ortalamasına bakıldığında ise %62,1 ile “Hayır” çıktığı görülmektedir.
• “Evet” oranı en yüksek yüksek çıkan CHP’li ilçe belediyeleri ise; Sinop-Dikmen’de %78,4, Erzurum-Çat’ta %74,8, Sivas-Ulaş’ta %72,9, Çorum-Oğuzlar’da %69,9, Kütahya-Şaphane’de %69,2 ile Evet çıkmıştır.
• “Hayır” oranı en yüksek yüksek çıkan CHP’li ilçe belediyeleri ise; İlk beşine yer verirsek; Hatay-Defne’de %93,5, Hatay-Samandağı’nda %92,3, Ardahan-Damal’da %91,8, Tunceli- Nazimiye’de %89,6, Tunceli- Pülümür’de %87,3 oranında Hayır çıkmıştır.

3 büyükşehirde referandum

• Ankara %51,2, İstanbul %51,4, İzmir %68,8 oranlarında “Hayır” çıkmıştır.
• Ankara, İstanbul ve İzmir’deki 38 CHP’li belediyelerin tamamında “Hayır” sonucu çıkmıştır. En düşük “Hayır” oranlarına baktığımızda; Ankara-Yenimahalle 57,5, İstanbul-Büyükçekmece %55,7, İzmir- Bergama %59,5.
• Ankara’nın 25 belediyesinden Çankaya %78,3 ve Yenimahalle %57,5 belediyelerinde ve CHP’li olmayan Etimesgut %54,5, Mamak %50,1, Elmadağ %53,2 ilçelerinden de “Hayır” çıkmıştır.
• İstanbul’un 18 ilçesinden “Hayır”, 21 ilçesinden “Evet” sonucu çıkmıştır. CHP’li olmayan 5 ilçede daha “Hayır” çıkmıştır. Bunlar; Küçükçekmece %55,6, Avcılar %59,1, Esenyurt %52,5, Eyüp %51,5, Üsküdar %53,3.
• İzmir’de ise 30 ilçenin tamamında “Hayır” çıkmıştır. CHP’li olmayan Aliağa %65,6, Kemalpaşa %52,8, Kınık %63,5, Menderes %63, Ödemiş %61, Selçuk %73,1, Torbalı %62.

Oy sayımında ve oy kullanımında yaşanan sorunlar

Referandum yapılırken, YSK iki ayrı karar almıştır. YSK’nın genelgesinde, sadece TERCİH mührü kullanılacağı, bunun dışında oyun geçersiz olacağı karara bağlanmış olmasına rağmen EVET mührü kullanılmasına onay verilmiştir.

Yine, referandum devam ederken, AKP tarafından verilen bir dilekçede, ‘bazı sandıklarda oy zarflarının veya oy pusulalarının ilçe seçim kurulu ve sandık kurulu mührü ile mühürlenmediği yönünde bilgiler alındığı, ancak söz konusu olayda seçmenin hiçbir kusurunun bulunmadığı’ belirtilerek, verilen oyların geçerli sayılıp sayılmayacağına karar verilmesi talep ediliyor. YSK, geçerli olacağı yolunda karar veriyor. Burada dikkat çekici şekilde, sorunun boyutları araştırılmadan bir karar alınması ve bu kararın ilgili kanuna aykırı olmasıdır.

Sonuç olarak;

Yüksek bir katılım ile referandumda, 0,5 puan yurtdışı seçmeni etkisi ile oluşan 3 puanlık fark ile Evet çıkmış olsa da aslında; %62 seçmenin bulunduğu 33 ilde, 17 büyükşehirde, 318 ilçede “Hayır” sonucu çıkmıştır. Tüm karşılaştırmalarda da görüldüğü gibi “Evet”in önemli ölçüde oy kaybettiği ve her iki bloğun da güçlü oldukları bölgelerde seçmeni sandığa konsolide ederek oylarını arttırdıkları görülmektedir. Seçimin sonucunu AKP’nin güçlü olduğu bölgelerdeki seçmenin yüksek katılımı ve yüksek oranlardaki “Evet” sonuçları belirlemiştir. Bu illerin bazıları şu şekildedir:  Orta Doğu Anadolu Bölgesi illeri (Bitlis, Muş, Hakkari, Kars, Van) Orta Anadolu Bölgesi İlleri (Yozgat, Aksaray, Sivas), Batı ve Doğu Karadeniz illeri (Gümüşhane, Kastamonu, Çankırı, Amasya vd)

*İstatistik Uzmanı/Seçim Analisti
filizaydinkoc@gmail.com