ŞİLİ’DE FRENTE AMPLİO (GENİŞ CEPHE) ve SOL İTTİFAK

(Sol Bütün Dünyada Cepheleşme-Birleşme Zorunda)

2022’den bu yana, arada Türkiye’ye gelip gitsem de, bir süredir ağırlıklı olarak Uruguay’da yaşıyorum. Uruguay’da kaldığım süreçte, ülkede bir genel seçim kampanyası yürütülüyordu. İspanyolca öğrenme konusunda pek başarılı olamasam da, solda oluşturulmuş olan Frente Amplio (Geniş Cephe) seçim kampanyasını yakinen izledim, etkinliklerine katıldım. Uzun yıllar ülkemde sol siyasetin başarısına susamış birisi olarak Uruguay’daki solun birlikte mücadelesi beni heyecanlandırdı.

Kasım 2024’te 2. turu yapılan genel seçimle Frente Amplio (Geniş Cephe) yönetimi aldı. Mayıs 2025’te ise yerel yönetimler seçiminden de, başkent Montevideo ve bazı önemli şehirleri alarak, başarılı çıktı.

Bir yazımda kısaca Frente Amplio’dan bahsetmiştim. Güney Amerika ülkelerinin çoğunda, Arjantin hariç bu tür sol cephe oluşumları var. Arjantin’de ise sadece Troçkist sol partilerin oluşturduğu, dar bir yapılanma olduğu için de, seçim başarısı gösteremeyen bir sol cepheden söz edebiliriz.

Ama bugünkü yazımda Şili’de iktidarda olan sol ittifak ve ittifak içindeki, Uruguay’daki Frente Amplio’ya kıyasla daha çok genç ve kurumsallaşmasını tamamlamamış olan Şili Frente Amplio’dan bahsedeceğim. Sonraki yazılarımda Uruguay Frente Amplio’yu ve olabildiğince Güney Amerika’daki sol ittifakların karşılaştırmasını yapmaya çalışacağım.

Ülkem Türkiye ise, demokratik kurumların hızla aşındığı, hukukun üstünlüğünün yerini keyfi yönetim anlayışının aldığı bir döneme girmiştir. Bu gidişat, yalnızca siyasi oluşumları değil, tüm yurttaşları tehdit etmektedir.

Bu koşullarda, sol muhalefetin parçalı yapısını sürdürmesi, demokrasi mücadelesinin etkisini zayıflatmaktadır. Oysa Uruguay ve Şili’deki Frente Amplio deneyimleri, farklı sol geleneklerin ortak bir zeminde buluşarak halkın desteğini kazanabileceğini göstermiştir.

Bugün Türkiye’de de:

• Sosyalistler, sosyal demokratlar, yeşiller, feministler, emek hareketleri ve gençlik örgütleri;
• Kürt siyasi hareketiyle diyalog içinde, eşit yurttaşlık temelinde;
• Demokrasi, adalet, özgürlük ve sosyal haklar etrafında birleşerek;

yeni bir geniş cepheyi kurmak zorundayız.

ŞİLİ’DE KURULAN İLK FRENTE AMPLİO

Şili’deki ilk cephe çalışması olan tarihsel Popüler Cephe (Frente Popular) 1936’da kurulmuş ve 1941’e kadar sürmüştür. Faşizme karşı bir birlik olarak ortaya çıkmıştı ve şu siyasi ve toplumsal oluşumlardan oluşmaktaydı:

Popüler Cephe’nin Bileşenleri (1936–1941)

• Radikal Parti: Koalisyonun merkezinde yer aldı; orta sınıfı temsil ediyordu.
• Komünist Parti: Antifaşist mücadelede öncüydü; işçi sınıfı desteği vardı.
• Sosyalist Parti: Solun önemli bir parçasıydı; radikal reformları savunuyordu.
• Demokrat Parti: Daha ılımlı bir çizgideydi.
• Radikal Sosyalist Parti: Radikal Parti’den ayrılan sol eğilimli bir grup.
• Sendikalar ve sosyal hareketler:
• Şili İşçiler Konfederasyonu (CTCH)
• Şili Öğrenci Federasyonu (FECH)
• Şili Kadın Özgürlüğü Hareketi (MEMCH)

Ortak Hedefler ve İdeolojik Temeller

• Antifaşizm ve anti-otoriterizm: Avrupa’daki faşist yükselişe karşı durmak.
• Demokratikleşme: Oligarşik yapıya karşı halkın katılımını artırmak.
• Ekonomik bağımsızlık: Emperyalizme karşı ulusal kalkınma politikaları.
• Refah devleti: Keynesçi yaklaşımla sosyal politikaların geliştirilmesi.

1938 seçimlerinde bu koalisyonun adayı Pedro Aguirre Cerda cumhurbaşkanı seçildi. Ancak iç çekişmeler, özellikle komünist ve sosyalist partiler arasında yaşanan gerilimler, 1941’de koalisyonun dağılmasına yol açtı. Bu ilk cephe çalışması başarısızlıkla son buldu.

İKTİDAR KOALİSYONU (Şili İçin Birlik-2021) YAPISI :

Şili’de 2021’de seçimi kazanan şimdiki iktidar koalisyonu, Şili İçin Birlik olarak adlandırılır ve üç ana gruptan oluşur: Geniş Cephe, Demokratik Sosyalizm ve Şili Digno. Bu her grup içinde, koalisyonu oluşturan birkaç siyasi parti ve oluşum vardır. Yani ittifak içindeki oluşumlar da birer cephe çalışması olarak değerlendirilebilir. İttifakın adayı Gabriel Boric, 2021’de yapılan başkanlık seçimlerinin ikinci turunda oyların %55,9’unu alarak Şili’nin en genç devlet başkanı oldu. Hükümeti şu siyasi ve toplumsal aktörlerden oluşur:

• Geniş Cephe (Frente Amplio): Boric’in başında olduğu siyasi oluşum. İçinde sosyal demokrat Sosyal Yakınlaşma ve Demokratik Devrim gibi partiler ile çevreci partiler bulunur.
• Demokratik Sosyalizm: Sosyalist Parti, Demokrasi Partisi, Radikal Parti gibi partiler de bunların arasında yer alıyor.
• Şili Digno: Komünist Parti gibi partileri ve diğer sol siyasi güçleri bir araya getiriyor.
• Bağımsızlar ve sosyal hareket temsilcileri: Özellikle kadın hakları, çevre ve yerli halk konularında aktif isimler kabinede yer aldı.

Koalisyonun işleyişi:

• Ortak ve dönüşümlü bir sözcü bulundurulması konusunda mutabakata varıldı.
• İlk sözcü Sosyalist Parti Genel Başkanı Paulina Vodanoviç oldu.

Bu yapı, farklı partilerin hükümeti yönetmede işbirliği yapmalarına olanak tanır, ancak her biri kendi kimliğini ve özerkliğini korur. Kabine Özellikleri:

• Kadın-erkek eşitliği gözetildi.
• Genç ve akademik geçmişe sahip isimler tercih edildi.
• Çevre, sosyal adalet ve anayasal reformlara odaklı bir yapı kuruldu.

Aday Belirleme Süreci Boric’in adaylığı ve hükümetin şekillenmesi şu adımlarla gerçekleşti:

• Ön Seçim Sistemi: Şili İçin Birlik ittifakı içinde yapılan halk oylamasıyla (önseçim) Boric, rakibi Daniel Jadue’yi geçerek başkan adayı oldu.
• Katılımcı Demokrasi: Seçim süreci boyunca kırsal kesimlere ulaşmak, gençleri ve kadınları sürece dahil etmek önceliklendirildi.
• Yeni Seçim Sistemi: 2015’te değiştirilen seçim yasası sayesinde küçük partiler ve bağımsızlar daha fazla temsil hakkı kazandı. Bu da Boric’in koalisyonunun güçlenmesini sağladı.

Boric hükümeti, Şili’deki 2019’daki sosyal patlamanın ardından gelen değişim taleplerine yanıt olarak şekillendi. Yeni anayasa süreci, sosyal hakların genişletilmesi ve eşitsizlikle mücadele gibi hedeflerle yola çıktı.

FRENTE AMPLİO

Ayrıca incelememiz gerekirse Şili’deki Frente Amplio (Geniş Cephe), Başkan Gabriel Boric’in siyasi kökenini oluşturan ve ülkenin son yıllardaki en dikkat çekici sol ittifaklarından biridir. Bu oluşum, geleneksel partilere alternatif olarak ortaya çıkmış, gençlik hareketlerinden ve toplumsal mücadelelerden beslenmiştir.

Frente Amplio’nun Doğuşu ve Gelişimi

Frente Amplio’nun temelleri, 2011’deki öğrenci protestolarına dayanır. Bu hareket, parasız ve kaliteli kamu eğitimi talebiyle başlamış, zamanla sendikalar ve demokratik kitle örgütlerinin desteğiyle geniş bir halk direnişine dönüşmüştür.

Oluşum Süreci

• 2014 Seçimleri: Öğrenci hareketinden gelen iki bağımsız aday (Otonom Sol ve Demokratik Devrim hareketlerinden) milletvekili seçildi.
• 2016 Yerel Seçimleri: Özgürlükçü Sol, Yeni Demokrasi ve İnsani Parti ile resmi seçim ittifakı kuruldu.
• 2017 Başkanlık Seçimi: Beatriz Sánchez, Frente Amplio’nun adayı olarak %20,27 oy aldı; bu, toplumsal hareketlerin siyasi güce dönüştüğünü gösterdi.

Cephe’nin Bileşenleri Frente Amplio, farklı sol eğilimli partilerden ve hareketlerden oluşur. Bunlar arasında:

• Revolución Democrática (Demokratik Devrim)
• Movimiento Autonomista (Otonom Hareket)
• Izquierda Libertaria (Özgürlükçü Sol)
• Partido Ecologista Verde (Yeşil Ekolojist Parti)
• Partido Humanista (İnsani Parti)
• Partido Igualdad (Eşitlik Partisi)
• Partido Liberal (Liberal Parti)
• Partido Pirata de Chile (Şili Korsan Partisi)

Bu çeşitlilik, Frente Amplio’nun çoğulcu, katılımcı ve taban örgütlenmesine dayalı bir yapı olduğunu gösterir. İdeolojik Temeller Frente Amplio kendini şu ilkelerle tanımlar:

• Tam demokrasi ve sosyal haklar savunusu
• Neoliberal modele karşı duruş
• Sermaye gücünden bağımsız politika
• Katılımcı demokrasi ve açık program inşası

Siyasi Etkisi

Frente Amplio, 2017 seçimlerinde mecliste 20 milletvekili kazanarak önemli bir temsil gücü elde etti. Bu başarı, Boric’in 2021’deki başkanlık zaferinin altyapısını oluşturdu. 155 sandalyeli Temsilciler Meclisi’nde koalisyon bileşenleri 87 sandalye kazandı. 2025’te yapılacak genel seçim için ise yine Cephe içinde yapılan önseçimle Komünist Parti üyesi ve Boriç kabinesinde Çalışma Bakanı olan Jeannette Jara iktidardaki Sol İttifak’ın adayı olarak belirlendi.

Frente Amplio’nun yapısını daha derinlemesine incelemek oldukça ilginç çünkü hem Şili’deki sol siyasetin dönüşümünü hem de Gabriel Boric’in yükselişini anlamak açısından önemli bir pencere sunuyor. İşte detaylar:

Ortak İdeoloji: Neoliberalizme Karşı Çoğulcu Sol Frente Amplio’nun, iktidar koalisyonunda etkili olan ideolojik temeli, neoliberal modele karşı çıkan, katılımcı demokrasiye dayalı, eşitlikçi ve çevreci bir sol anlayışa dayanır. Ortak ilkeleri şunlardır:

• Sosyal adalet ve eşitlik: Gelir dağılımında adaleti sağlama, kamu hizmetlerini güçlendirme.
• Çevre duyarlılığı: Ekolojik sürdürülebilirlik, madencilik ve enerji politikalarında reform.
• Feminist ve LGBTQ+ hakları: Cinsiyet eşitliği, toplumsal cinsiyet politikaları.
• Yerel katılım ve taban örgütlenmesi: Karar alma süreçlerinde halkın doğrudan katılımı.
• Anti-otoriter ve anti-emperyalist duruş: Hem iç politikada merkeziyetçiliğe hem de dış müdahalelere karşı duruş.

Güncel Politikalar: 2025–2030 Yol Haritası Frente Amplio, 2025–2030 dönemine yönelik bir “Şili’de refah devleti” vizyonu ortaya koydu. Planın temel başlıkları:

• Yoksulluğun azaltılması: Özellikle çocuk yoksulluğunun ortadan kaldırılması için sağlık, eğitim ve barınma politikaları.
• Eğitim reformu: Erken çocukluk eğitimine evrensel erişim, dijitalleşme ve öğretmen destek programları.
• Kadınlara yönelik sosyal destek: Kadınların ekonomik bağımsızlığını artıracak geçici gelir desteği ve istihdam programları.
• İklim ve çevre politikaları: Doğal kaynakların korunması, sürdürülebilir kalkınma.
• Demokratikleşme ve katılım: Yerel yönetimlerin güçlendirilmesi, halk meclisleri ve katılımcı bütçeleme.

Bu politikalar geniş bir toplumsal katılım süreciyle hazırlanmıştır. İç Çatışmalar: İttifakın Zorlukları Frente Amplio, farklı sol eğilimli partilerden oluşan bir koalisyon olduğu için zaman zaman iç gerilimler yaşanıyor:

• Radikal sol vs. merkez sol: Komünist Parti ile sosyal demokrat gruplar arasında strateji ve söylem farkları.
• Kadrolar arası rekabet: Özellikle seçim dönemlerinde aday belirleme sürecinde yaşanan çekişmeler.
• Yeni kuşak vs. geleneksel liderlik: Genç aktivistlerin daha yatay ve katılımcı yapı talepleri, eski liderlerin merkeziyetçi eğilimleriyle çatışabiliyor.
• RD ve CS birleşmesi sonrası uyum sorunları: Boric’in partisi olan Revolución Democrática (RD) ile Convergencia Social (CS) birleşti, ancak eski fraksiyonlar hâlâ etkili.

Gabriel Boric’in Rolü: Öğrenci Hareketinden Devlet Başkanlığına Gabriel Boric, Frente Amplio’nun en tanınan figürlerinden biri ve bu yapının kurucu kuşağının temsilcisi:

• 2011 öğrenci hareketi: Boric, Şili Öğrenci Federasyonu (FECH) başkanı olarak öne çıktı.
• Frente Amplio’nun inşasında aktif rol: RD’nin kurucularından biri olarak ittifakın ideolojik ve örgütsel temellerini şekillendirdi.
• 2021 başkanlık seçimi: Şili İçin Birlik ittifakı içinde yapılan ön seçimde Daniel Jadue’yi geçerek aday oldu.
• Devlet başkanı olarak dönüşüm: Boric, Frente Amplio’nun ilk devlet başkanı olarak hem ittifakı kurumsallaştırdı hem de genç solun temsilcisi oldu.

Boric, Uruguay’daki Frente Amplio’yu da sıkça bir ilham kaynağı olarak tanımlıyor. Özellikle Uruguaylı José Mujica ve Tabaré Vázquez gibi figürlerin deneyimlerinden etkilendiğini dile getiriyor.

Boric’in Hükümet Performansı ve Frente Amplio İlkeleriyle Uyumu

Frente Amplio’nun temel ilkeleri arasında eşitlik, katılımcı demokrasi, çevre duyarlılığı, feminist politika ve neoliberalizme karşı duruş yer alır. Boric’in hükümeti bu ilkelerle ne kadar örtüşüyor?

Uyumlu Alanlar

• Kadın ve genç temsili: Kabinede kadınlar çoğunlukta; genç liderler aktif görevde.
• Feminist yönetim anlayışı: Boric, hükümetini “feminist” olarak tanımladı.
• Çevre politikaları: Madencilik reformları ve yeşil enerji yatırımları gündemde.
• Katılımcı demokrasi: Yerel meclisler ve anayasa süreciyle halkın katılımı teşvik edildi.

Uyum Sorunları ve Eleştiriler

• Pragmatizm vs. radikalizm: Boric, iktidarda daha ılımlı bir çizgi izliyor; bu durum bazı Frente Amplio bileşenleriyle gerilim yaratıyor.
• Yolsuzluk skandalları: ProCultura ve Convenios gibi vakalar, hükümetin etik iddialarını zedeledi.
• Anayasa süreci başarısızlığı: İlk anayasa taslağı halk tarafından reddedildi; bu, Frente Amplio’nun dönüşüm hedeflerine darbe vurdu.
• İç çatışmalar: İttifak içinde Komünist Parti ile Frente Amplio arasında strateji farkları sürüyor.

Genel Değerlendirme

Gabriel Boric, Frente Amplio’nun ilkelerini büyük ölçüde hükümetine taşımayı başardı. Ancak iktidarın getirdiği sorumluluklar ve kurumsal sınırlamalar, radikal dönüşüm hedeflerini yavaşlatıyor.

Uruguay’daki Frente Amplio gibi uzun vadeli kurumsallaşma süreci henüz tamamlanmadı.

Boric’in performansı, Latin Amerika’daki yeni sol dalganın sınırlarını da gösteriyor: idealler ile gerçekler arasındaki dengeyi kurmak, bu liderlerin en büyük sınavı.

Şili’de Frente Amplio ile ittifak yapan siyasi parti ve oluşumların tek bir cephede veya Frente Amplio içinde birleşme ve yeni ve daha geniş bir cephe oluşturma ihtimalleri var mı?

Bu olasılık, Şili solunun geleceği açısından oldukça önemli ve güncel tartışmalara konu oluyor. Mevcut bilgiler ışığında değerlendirelim:

Birleşme İhtimali: Siyasi Dinamikler ve Eğilimler

Şili’de Frente Amplio ile ittifak yapan partiler arasında zaman zaman daha geniş bir sol cephe oluşturma yönünde çağrılar ve girişimler görülüyor. Özellikle Şili İçin Birlik koalisyonu çatısı altında yer alan:

• Frente Amplio
• Şili Komünist Partisi
• Sosyalist Parti’nin bazı fraksiyonları
• Bağımsız sol hareketler ve feminist platformlar

bu birleşme fikrine sıcak bakabiliyor. Ancak bu süreçte bazı engeller de var: Zorluklar

• İdeolojik farklılıklar: Komünist Parti ile Frente Amplio arasında neoliberalizm karşıtlığı ortak olsa da, yöntem ve söylem farklılıkları sürüyor.
• Liderlik rekabeti: Boric sonrası liderlik boşluğu, birleşme sürecini zorlaştırabilir. Yeni seçim için aday olarak belirlenen Komünist Partili Jeannette Jara bu boşluğu doldurabilecek mi? Yeni seçim başarısı kazanılabilecek mi?
• İç çatışmalar: Şili İçin Birlik içinde yaşanan strateji tartışmaları, birleşme yerine ayrışma riskini doğuruyor.

Güncel Eğilimler ve Tartışmalar

• Yeni anayasa süreci ve sosyal reformlar etrafında ortak zemin arayışı, birleşme ihtimalini güçlendiriyor.
• Bazı siyasi analistler, 2025 seçimleri öncesinde solun bölünmesinin sağa avantaj sağlayacağını belirtiyor ve birleşme çağrısı yapıyor.
• Ancak Frente Amplio içinde yaşanan kimlik ve liderlik krizi, bu süreci yavaşlatıyor.

Olası Senaryolar

Senaryo Açıklama

Yeni ve geniş sol cephe  Şili İçin Birlik’in kurumsallaşması ve yeni partilerin katılımıyla oluşabilir.

Frente Amplio’nun yeniden yapılandırılması İç çatışmaların çözülmesiyle daha kapsayıcı hale gelebilir.

Solun parçalı kalması İdeolojik ve stratejik ayrılıklar birleşmeyi engelleyebilir.

Sonuç:

Frente Amplio’nun daha geniş bir sol cepheye dönüşme ihtimali mevcut ama kırılgan. Bu, hem Şili solunun kurumsallaşma kapasitesine hem de liderlik krizini aşma becerisine bağlı. Eğer birleşme gerçekleşirse, Latin Amerika’daki sol ittifaklar arasında en genç ve çoğulcu örneklerden biri olabilir.

Jeannette Jara’nın 2025 başkanlık ön seçimlerinde %60 oyla kazanarak sol ittifakın ortak adayı olması, sadece Komünist Parti’nin değil, Frente Amplio, Sosyalist Parti, Radikal Parti ve diğer merkez-sol oluşumların da desteğini almasıyla gerçekleşti.

İttifak İçindeki Yakınlaşma Sinyalleri

Jeannette Jara’nın adaylığı, birkaç açıdan birleşme eğilimini güçlendiriyor:

• Ortak Adaylık: İlk kez bir Komünist Parti mensubu, tüm sol ittifakın ortak adayı olarak belirlendi. Bu, Şili İçin Birlik ve Sosyalist Blok arasında stratejik bir yakınlaşma anlamına geliyor.
• Pragmatik Söylem: Jara, kampanyasında geleneksel PC (Komünist Parti) söyleminden uzaklaşıp merkez-sol seçmene de hitap etti. Örneğin, Küba ve Venezuela’daki insan hakları ihlallerini açıkça eleştirmesi, daha geniş bir tabana ulaşma çabasının göstergesi.
• Boric’in Kabinesinden Gelmesi: Jara, Gabriel Boric’in hükümetinde Çalışma Bakanı olarak görev yaptı. Bu geçmiş, Frente Amplio ile Komünist Parti arasında kurumsal bir köprü işlevi görüyor.
• Kapsayıcı Kampanya: “Ben Komünist Parti’nin değil, merkez solun adayıyım” diyerek tüm ittifakı sahiplenmesi, birleşme yönünde güçlü bir mesaj olarak değerlendiriliyor.

Dengeler ve Zorluklar Yine de bu yakınlaşmanın kalıcı bir birleşmeye dönüşmesi için bazı engeller var:

• İdeolojik Gerilimler: Komünist Parti’nin daha radikal çizgisi ile Frente Amplio’nun çoğulcu ve liberal eğilimleri arasında hâlâ farklar mevcut.
• Liderlik Rekabeti: Boric sonrası dönemde yeni liderlik figürlerinin nasıl şekilleneceği, birleşme sürecini etkileyebilir.
• Daniel Jadue Gölgesi: Jara’nın kampanyasında önceki seçim döneminde Boric ile yarışan komünist aday Jadue’yi dışlaması, PC içinde bazı kırılmalara yol açabilir.

Olası Etkiler:

Jeannette Jara’nın adaylığı, sol ittifakın kurumsallaşması ve genişlemesi için bir fırsat yaratıyor. Eğer seçim süreci boyunca bu birlik korunursa, Şili’deki sol, Uruguay’daki Frente Amplio gibi uzun vadeli ve kapsayıcı bir siyasi yapı haline gelebilir.

Dikkat çekilmesi gereken konu:

Güney Amerika’yı ABD’nin arka bahçesi ve buradaki ülkeleri de sık sık darbelerle anılan ülkeler olarak tanısak da, Türkiye ile mukayese edilirse genelde halklarda demokrasi kültürünün yüksekliğine tanık olunur. Aynı şey Cephe ve İttifak içindeki ayrı siyasi oluşumların farklılıklarını koruyarak bir arada durmayı başardıkları görülür. Cephe içinde bile farklı siyasi yapılar arasında çetin tartışmaların yaşandığı görülmekle birlikte, farklılıkların bir arada olmasıyla, ortak seçim kampanyası yaparak seçim kazanılacağının görülmesi de bir arada durmanın gerekliliğini hepsine kabul ettiriyor. Yani bizim çokça tanık olduğumuz gibi , farklılıkların bir arada durmak yerine ayrışarak ayrı yapılanmalara girmeleri deneyimi buralarda aşılmış. Bir arada olup seçim kazanmanın keyfinin farkına varılmış.